W przypadku gdy jedno przeciwciało reaguje z dwoma alergenami, występuje zjawisko reaktywności krzyżowej. Najczęściej dotyczy ona jednej grupy alergenów (np. alergenów pyłku traw), ale może też występować pomiędzy różnymi grupami alergenów (np. pomiędzy alergenami zawartymi w ziarnach pyłku drzew i alergenami owoców). Na reaktywność krzyżową decydujący wpływ ma sekwencja aminokwasów oraz homologia sekwencji białek w antygenach.

Odpowiedzialne za reakcje alergiczne komponenty białkowe mogą być specyficzne dla konkretnego gatunku lub mogą występować w wielu gatunkach roślin czy zwierząt. Te występujące powszechnie w wielu źródłach nazywane są panalergenami. To właśnie panalergeny odpowiadają za występowanie reakcji krzyżowych pomiędzy licznymi produktami pochodzenia roślinnego (również w przypadku braku bliskiego pokrewnienia botanicznego).

Przykładem może być profilina – białko występujące w pyłku brzozy oraz w jabłku. Osoba uczulona na alergeny pyłku brzozy, reagująca w sposób typowy na obecność alergenu pyłku w powietrzu – objawami alergicznego nieżytu nosa i spojówek, po zjedzeniu jabłka może odczuwać świąd i obrzęk błony śluzowej jamy ustnej. Zjawisko to zostało opisane jako Zespół Alergii Jamy Ustnej (Zespół OAS – Oral Allergy Syndrom). Co ciekawe z uwagi na termochwiejność alergenów wywołujących miejscowe reakcje na błonie śluzowej jamy ustnej, objawy te występują tylko w przypadku spożycia świeżych jabłek. Przetworzone termicznie owoce (jabłka pieczone, przetwory owocowe czy pasteryzowane soki) nie wywołują reakcji alergicznej.

Podobnie, białko – tropomiozyna odpowiada za reakcje po spożyciu krewetek i innych owoców morza przez osoby uczulone na alergeny roztoczy kurzu domowego.

Zagadnienie reaktywności krzyżowej jest bardzo złożone, a krzyżowa reaktywność jest mylona również ze współwystępowaniem uczuleń na wiele alergenów. Współczesna alergologia korzysta z wiedzy o molekularnej strukturze alergenów. Sekwencja aminokwasowa wielu alergenów została już poznana, co pozwala z jednej strony na ich produkcję (alergeny rekombinowane do celów diagnostycznych i terapeutycznych) a z drugiej strony pozwala lepiej zrozumieć reaktywność krzyżową alergenów.

dr med. Piotr Rapiejko, Ośrodek Badania Alergrenów Środowiskowych
Na podstawie: Rapiejko P. „Alergeny” [w]: Pawliczak R. (red.) „Alergologia, kompendium”. Termedia. Poznań 2013.